21. yüzyıl devlet yönetiminde açıklık ve şeffaflık ilkelerinin teminatı olan bilgi edinme hakkının, tüm gerçek ve tüzel kişilere eşitlik ve tarafsızlık ilkelerine uygun olarak kullandırılmasının sağlanması, günümüz modern demokratik devletlerinin temel bir görevidir.

En basit anlamıyla bilgi edinme hakkı, bireylerin kamu kurum ve kuruluşlarının görevlerinden dolayı sahip oldukları bilgilere erişim hakkıdır. Bu hak, ilgili mevzuat uyarınca bireylerin idareye yapacağı bilgi edinme başvurularının yanı sıra, idarenin kendi inisiyatifi ile belli bilgi ve belgeleri erişime açmasını da kapsar.

Bilgi edinme hakkı, demokratik yönetim ve şeffaflık ilkelerinin kamu yönetiminde gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerinin yerleşerek güçlenmesinde mihenk taşı durumundadır. Ayrıca yolsuzlukla mücadelede etkin bir denetim mekanizması olarak da kullanılmaktadır. Diğer yandan devlet ile bireyler arasındaki iletişim kanallarının bilgi edinme hakkı vasıtasıyla açık tutulması, devletle bireyler arasındaki mesafenin azalmasını ve güven duygusunun güçlenmesini sağlayarak bireylerin devlet yönetimine yabancılaşmasına engel olur. Alınan kararları denetleme ve karar alma mekanizmasında etkin rol oynama imkânına sahip bireylerin nazarında, idarenin iş ve eylemleri meşruiyet kazanır. Yine hak arama, adil yargılanma ve savunma hakkı gibi hakların, bilgi edinme hakkı ile yakından ilişkisi bulunmaktadır.

En basit anlamıyla bilgi edinme hakkı, bireylerin kamu kurum ve kuruluşlarının görevlerinden dolayı sahip oldukları bilgilere erişim hakkıdır.”

- Anayasanın 74. maddesi
- 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu
- Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik
- Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulunun Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
- Bilgi ve Belgeye Erişim Genel Tebliği
- 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ve Buna Bağlı Yönetmelik Uyarınca Karşılıklılık İlkesi Kapsamında Bulunan Ülkeler Hakkında Tebliğ.

Bütün bu düzenlemeler, BEDK internet sitesinde yer alan Bilgi Edinme Hakkı Mevzuatı isimli elektronik kitapta yer almaktadır.

4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamında tanınan bilgi edinme hakkı ile kişiler, kurum ve kuruluşların kayıtlarında bulunan bilgi ve belgeleri talep ederken; 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun uyarınca ise dilek, istek, şikâyet ve ihbarlarını kurum ve kuruluşlara iletebilirler.

Dolayısıyla bilgi edinme hakkı, yalnızca hâlihazırda kurum kayıtlarında yer alan somut bilgi ve belge taleplerini kapsamaktadır.

Tüm gerçek ve tüzel kişiler, bilgi edinme hakkından yararlanabilirler. Ancak Türkiye’de ikamet eden yabancılar ile Türkiye’de faaliyette bulunan yabancı tüzel kişiler, isteyecekleri bilgi kendileriyle veya faaliyet alanlarıyla ilgili olmak kaydıyla ve karşılıklılık ilkesi çerçevesinde bilgi edinme hakkından yararlanabilirler.

- Merkezi idare kapsamındaki kamu idareleri ile bunların bağlı, ilgili veya ilişkili kuruluşları,
- Köyler hariç olmak üzere mahalli idareler ve bunların bağlı ve ilgili kuruluşları ile birlik veya şirketleri,
- T.C. Merkez Bankası, İMKB ve üniversiteler de dahil olmak üzere kamu tüzel kişiliğini haiz olarak enstitü, teşebbüs, teşekkül, fon ve sair adlarla kurulmuş olan bütün kamu kurum ve kuruluşları,
- Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları.

Bilgi, kurum ve kuruluşların sahip oldukları kayıtlarda yer alan kanun kapsamındaki her türlü veriyi; belge ise kurum ve kuruluşların sahip oldukları kanun kapsamındaki yazılı, basılı veya çoğaltılmış dosya, evrak, kitap, dergi, broşür, etüt, mektup, program, talimat, kroki, plân, film, fotoğraf, teyp ve videokaseti, harita, elektronik ortamda kaydedilen her türlü bilgi, haber ve veri taşıyıcıları ifade etmektedir.

Bilgi edinme başvuruları, başvurulan kurum ve kuruluşların, ellerinde bulunan veya görevleri gereği bulunması gereken bilgi veya belgelere ilişkin olmalıdır.

Bilgi edinme başvuruları, başvuru sahibinin adı ve soyadı, imzası, oturma yeri veya iş adresini, başvuru sahibi tüzel kişi ise tüzel kişinin unvanı ve adresi ile yetkili kişinin imzasını ve yetki belgesini içeren dilekçe ile yapılır. Bu başvuru, kişinin kimliğinin ve imzasının veya yazının kimden neşet ettiğinin tespitine yarayacak başka bilgilerin yasal olarak belirlenebilir olması kaydıyla elektronik ortamda veya diğer iletişim araçlarıyla da yapılabilir.

Bu kapsamda, gerçek kişiler tarafından elektronik posta veya faks yoluyla yapılacak başvurular, başvuru sahibinin adı ve soyadı, oturma yeri veya iş adresine ilave olarak kimlik doğrulama amacıyla kullanılacak T.C. kimlik numarası belirtilmek suretiyle, istenen bilgi veya belgenin bulunduğu kurum ve kuruluşun bilgi edinme biriminin elektronik posta adresine Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik EK-1’de yer alan Gerçek Kişi Başvuru Formu doldurulmak suretiyle yapılır. Tüzel kişiler tarafından elektronik veya faks posta yoluyla yapılacak başvurular ise, tüzel kişinin unvanı ve adresi ile yetkili kişinin T.C. kimlik numarası belirtilmek suretiyle ve yetki belgesiyle birlikte, istenen bilgi veya belgenin bulunduğu kurum ve kuruluşun bilgi edinme biriminin elektronik posta adresine, yine söz konusu Yönetmelik EK-2’de yer alan Tüzel Kişi Başvuru Formu doldurularak yapılır.

Bilgi edinme başvuruları, istenen bilgi veya belgenin bulunduğu kurum veya kuruluşa yapılmalıdır. Ancak istenen bilgi veya belge, başvurulan kurum ve kuruluştan başka bir yerde bulunuyorsa, başvuru dilekçesi veya formu bu kurum ve kuruluşun bilgi edinme birimine gönderilmeli ve durum ilgiliye bildirilmelidir. Bu durumda başvuru, başvurunun bilgi veya belgenin bulunduğu kurum ve kuruluşça alındığı tarihte yapılmış sayılır.

Başvuru dilekçesi veya formuyla istenen bilgi veya belgeler, yeterince açık ve anlaşılır değilse, kurum ve kuruluşlar başvurunun hangi nedenlerle yeterince açık ve anlaşılır olmadığını başvuru sahibine bildirebilir ve ek bilgiler sunmasını isteyebilir.

Kurum ve kuruluşlar, bilgi edinme başvurularıyla ilgili cevaplarını yazılı olarak, elektronik ortamda ve faks yoluyla başvuru sahibine bildirebilir. Mevzuatta yer alan istisnalar dışındaki her türlü bilgi veya belge, başvuru sahiplerinin erişimine sunulmak zorundadır. Başvurunun reddedilmesi halinde ise, bu kararın gerekçesi ve buna karşı başvuru yolları ve süreleri, başvuru sahibine bildirilmek durumundadır. Dolayısıyla bilgi edinme başvuruları, yalnızca bilgi edinme hakkı mevzuatında belirtilen istisnalar çerçevesinde reddedilebilir.

Kurum ve kuruluşlar, başvuru üzerine istenen bilgi veya belgeye erişimi, 15 iş günü içinde sağlamakla yükümlüdür. Ancak istenen bilgi veya belgenin, başvurulan kurum ve kuruluş içindeki başka bir birimden sağlanması; başvuru ile ilgili olarak bir başka kurum ve kuruluşun görüşünün alınmasının gerekmesi veya başvuru içeriğinin birden fazla kurum ve kuruluşu ilgilendirmesi durumlarında bilgi veya belgeye erişim 30 iş günü içinde sağlanır. Fakat bu durumda, sürenin uzatılması ve bunun gerekçesinin, başvuru sahibine yazılı olarak ve 15 iş günlük sürenin bitiminden önce bildirilmesi gereklidir.

Bilgi ve belgeye temel erişim usulü, kurum ve kuruluşların başvuru sahibine istenen belgenin onaylı bir kopyasını vermesidir. Fakat bilgi veya belgenin niteliği gereği kopyasının verilmesinin mümkün olmadığı veya kopya çıkarılmasının aslına zarar vereceği hâllerde, kurum ve kuruluşlar ilgilinin;

- Yazılı veya basılı belgeler için, söz konusu belgenin aslını incelemesi ve not alabilmesini,
- Ses kaydı şeklindeki bilgi veya belgelerde bunları dinleyebilmesini,
- Görüntü kaydı şeklindeki bilgi veya belgeler-de bunları izleyebilmesini,

Sağlamakla yükümlüdür.

Bilgi veya belgenin bunlardan farklı bir şekilde elde edilmesi mümkün ise, belgeye zarar vermemek koşuluyla bu olanak sağlanmalıdır.

Bilgi edinme başvurularından her hangi bir ücret alınmamaktadır. Ancak kurum ve kuruluşlar, elektronik posta yoluyla erişim sağlananlar dahil, erişimine olanak sağladıkları bilgi veya belgeler için başvuru sahibinden, bilgi veya belgelere erişimin gerektirdiği inceleme, araştırma, kopyalama, postalama ve diğer maliyet unsurları ile orantılı ölçüde ücret tahsil edebilir. Kurum ve kuruluşlarca uygulanacak bilgiye erişim ücret tarifesi, Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanmış Bilgi ve Belgeye Erişim Genel Tebliği’ne uyarınca düzenlenmektedir. Fakat erişimine olanak sağlanan bilgi veya belgelerin ilk on sayfalarının kopyaları için, postalama maliyeti dahil herhangi bir ücret alınmaz.

Yargı denetimi dışında kalan işlemler, devlet sırlarına ilişkin bilgi ve belgeler, ülkenin ekonomik çıkarlarına ilişkin bilgi ve belgeler, istihbarata ilişkin bilgi veya belgeler, idari soruşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler, adli soruşturma ve kovuşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler, özel hayatın gizliliği, haberleşmenin gizliliği, ticari sırlar, fikir ve sanat eserleri, kurum içi düzenlemeler, kurum içi görüş, bilgi notu ve tavsiyeler, tavsiye ve mütalaa talepleri ile yayımlanmış veya kamuya açıklanmış bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkının kapsamı dışındadır.

Yine belli bir tarihte açıklanacağı, duyurulacağı önceden belirtilmiş olup, zamanından önce açıklanması halinde kamu yararını zedeleyecek veya kişisel menfaat temin etmek için kullanılabilecek bilgi veya belgeler, belirtilen tarihten önce açıklanamaz ve erişimi sağlanamaz.

Ayrıca kurum ve kuruluşlar, ayrı veya özel bir çalışma, araştırma, inceleme ya da analiz neticesinde oluşturulabilecek türden bir bilgi ve belgeler için yapılacak başvurular ile tekemmül etmemiş bir işleme ilişkin bilgi veya belge için yapılacak başvurulara olumsuz cevap verilebilir.

Daha önce cevaplandığı halde aynı kişiler tarafından yapılan tekrar mahiyetindeki başvurular ile soyut ve genel nitelikteki başvurular ise, kurum ve kuruluşlar tarafından işleme konulmaz ve durum başvuru sahibine bildirilir.

Diğer taraftan istenen bilgi veya belgelerde, gizlilik dereceli veya açıklanması yasaklanan bilgiler ile açıklanabilir nitelikte olanlar birlikte bulunuyor ve bunlar birbirlerinden ayrılabiliyorsa; söz konusu bilgi veya belge, gizlilik dereceli veya açıklanması yasaklanan bilgiler çıkarıldıktan sonra başvuranın bilgisine sunulur ve ayırma gerekçesi başvurana yazılı olarak bildirilir. Dolayısıyla talep konusu bilgi veya belgenin gizli olması, doğrudan bir ret gerekçesi teşkil etmemekte; yalnızca gizli bilgi veya belgeler çıkartıldıktan sonra başvuru sahiplerinin erişimine sunulmaktadır.

Başvuru sahipleri, bilgi edinme haklarını kullanmalarına ilişkin itiraz ve şikayetlerini Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu’na, idare mahkemelerine ya da Kamu Denetçiliği Kurumu’na yapabilirler.

Bilgi edinme başvurularıyla ilgili yapılacak itirazlar üzerine kurum ve kuruluşlarca verilen kararları incelemek ve kurum ve kuruluşlar için bilgi edinme hakkının kullanılmasına ilişkin olarak kararlar vermek üzere, Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu oluşturulmuştur.

Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu, Bakanlar Kurulu Kararı ile atanan 9 üyeden oluşmaktadır.

Bu üyeler; birer üyesi Yargıtay ve Danıştay genel kurullarının kendi kurumları içinden önerecekleri ikişer aday, birer üyesi ceza hukuku, idare hukuku ve anayasa hukuku alanlarında profesör veya doçent unvanına sahip kişiler, bir üyesi Türkiye Barolar Birliğinin baro başkanı seçilme yeterliliğine sahip kişiler içinden göstereceği iki aday, iki üyesi en az genel müdür düzeyinde görev yapmakta olanlar ve bir üyesi de Adalet Bakanının önerisi üzerine bu Bakanlıkta idarî görevlerde çalışan hâkimler arasından Bakanlar Kurulunca seçilecek üyelerdir.

Kurulun sekretarya hizmetleri ise Başbakanlık tarafından yerine getirilmektedir.

- Bilgi edinme başvurusuyla ilgili yapılacak itirazları karara bağlamak,
- Bilgi edinme hakkının kullanılmasına ilişkin görüş ve değerlendirme istemini içeren başvuruları karara bağlamak,
- Kurum ve kuruluşlar için bilgi edinme hakkının kullanılmasına ilişkin hususları düzenlemek,
- Kurum ve kuruluşlarca, Kanunun 30 uncu maddesi uyarınca gönderilen raporları ve hazırlayacağı genel raporu her yıl Nisan ayı sonuna kadar Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne göndermek,
- Gerektiğinde belli işlerin gündeme alınmasına karar vermek,
- Bilgi edinme hakkına ilişkin yapılması gereken mevzuat değişikliklerini önermek.

Kurula yapılan itiraz başvurularına ilişkin olarak kapsamda yer alan tüm kurum ve kuruluşlar, Kurulun istediği her türlü bilgi veya belgeyi, 15 iş günü içinde vermekle yükümlüdür. Kurulun ayrıca itiraz üzerine başvuru sahibi ile kurum veya kuruluşların, itiraz konusuyla ilgili yazılı veya şifahi görüşlerine başvurma, konuyla ilgili uzmanların görüşünü alma ve gerekli gördüğü diğer incelemelerde bulunma yetkisi bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Kurul, belirleyeceği konularda komisyonlar ve çalışma grupları kurabilir ve gerekli gördüğü takdirde, ilgili bakanlık ile diğer kurum ve kuruluşların ve sivil toplum örgütlerinin temsilcilerini, bilgi almak üzere toplantılarına katılmaya davet edebilir. Ayrıca 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nun 29. maddesi uyarınca, kurum ve kuruluşlara uyarı yapabilmekte ve bu kurum ve kuruluş yetkilileri hakkında disiplin işlemi başlatılmasını talep edebilmektedir.

Bilgi edinme istemi reddedilen başvuru sahibi, yargı yoluna başvurmadan önce kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde Kurula itiraz edebilir.

Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nda belirtilen süreler içinde, kurum ve kuruluşlar tarafından başvuru sahibine olumlu veya olumsuz herhangi bir cevap verilmemesi halinde başvuru, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 10. maddesi uyarınca 60 günün geçmesiyle reddedilmiş sayılır. Bu durumda başvurusu reddedilmiş sayılan başvuru sahibi, yargı yoluna başvurmadan önce dava açma süresinin başladığı tarihten itibaren 15 gün içinde Kurula yazılı olarak itiraz edebilir. Kurula itiraz, başvuru sahibinin idari yargıya başvurma süresini durdurur.

Başvuru sahiplerinin Kurula başvurularını mevzuat uyarınca yazılı olarak ve posta yolu ile yapmaları ve itiraz dilekçelerine itiraz edilen kuruma yapılmış olan bilgi edinme başvurusuna dair dilekçe sureti ile olması durumunda söz konusu kurumdan gelmiş cevabi yazı suretinin eklenmesi gerekmektedir. Kurul, itiraz başvuruları hakkındaki kararını 30 iş günü içinde vermektedir.

Kurula yapılan itirazlar usul ve esas açısından incelemektedir.

Buna göre itirazlar öncelikle usulden incelenerek, itiraz dilekçesinde bulunması gereken şartlar değerlendirilmekte ve eksikliklerin tespiti halinde, Kurulun ara kararı ile bu eksikliklerin itiraz sahiplerince 15 günlük sürede giderilmesi istenmektedir. Belirtilen süre içerisinde eksiklikler giderilmediği durumda ise başvurular reddedilmektedir. Yine itirazdan veya itiraz sonuçlanmadan önce yargı yoluna başvurulduğunun tespiti, itiraz başvurusunun işlemden kaldırılmasına neden olmaktadır. Diğer taraftan aynı kişi tarafından, aynı maddi ve hukuki sebebe dayanılarak yapılan ikinci itiraz, incelenmeksizin usul yönünden reddedilmektedir.

İtiraz başvuruları usulden incelendikten sonra herhangi bir eksiklik tespit edilmezse, esastan incelenmeye geçilmektedir. Yapılan inceleme sonucunda Kurul, itirazı haksız bulursa reddetmekte; haklı bulursa da kabul ederek, kararı uygulanmak üzere ilgili kurum ve kuruluşa göndermektedir.

Taraflar, Kurulun vermiş olduğu bir karara dayanak teşkil eden bilgi veya belgelerde herhangi bir eksiklik, sahtecilik ve benzeri bir durumu tespit etmeleri ya da esası etkileyecek yeni bir bilgi veya belgeye ulaşmaları durumunda Kurula başvurabilir ve Kurul, bu başvuru üzerine kararını yeniden gözden geçirebilir.

Fakat aynı kişi tarafından, aynı maddi ve hukukî sebebe dayanılarak yapılan ikinci itiraz incelenmeksizin reddedilir.

Kurul kararları, kurum ve kuruluşlar açısından bağlayıcıdır. Ancak Kurul kararlarına itiraz edilebilir ya da idari yargıda dava açılabilir.

Kurul, itiraza konu bilgi ve belgeleri doğrudan erişime açmamakta; kararlarını uygulanmak üzere ilgili kurum ve kuruluşlara tebliğ etmektedir. Dolayısıyla talep konusu bilgi ve belgeler, ilgili kurum ve kuruluşlarca başvuru sahiplerine gönderilmektedir.

Kanunun uygulanmasında ihmali, kusuru veya kastı bulunan memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında, işledikleri fiillerin genel hükümler çerçevesinde ceza kovuşturması gerektirmesi hususu saklı kalmak kaydıyla, tabi oldukları mevzuatta yer alan disiplin cezaları uygulanır.

Ayrıca mevzuatta belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde erişilen bilgi ve belgeler ticari amaçla çoğaltılamaz, kullanılamaz ve erişimi sağlayan kurum ve kuruluştan izin alınmaksızın yayınlanamaz. Erişilen bilgi veya belgeleri ticari amaçla çoğaltanlar, kullananlar veya yayınlayanlar hakkında, kanunların cezai ve hukuki sorumluluğa ilişkin hükümleri uygulanır.